Krzyż i lilia

Krzyż i lilia

Zgodnie z tradycją każdemu nowemu biskupowi towarzyszy herb, który coś o nim mówi. W herbie naszego ordynariusza ks. bpa Damiana Bryla odnajdziemy element nawiązujący do diecezji kaliskiej i jej patrona św. Józefa.

25 stycznia 2021 roku zapisze się w historii naszej diecezji jako jeden z najważniejszych dni, rozpoczynających kolejny etap w życiu Kościoła diecezjalnego, który papież św. Jan Paweł II powołał do istnienia 25 marca 1992 roku bullą Totus Tuus Poloniae populus. Oto bowiem w tegoroczne święto Nawrócenia św. Pawła, Apostoła Ojciec Święty Franciszek mianował trzeciego w dziejach Kościoła kaliskiego biskupa diecezjalnego w osobie bpa Damiana Bryla, dotychczasowego biskupa tytularnego Suliany i pomocniczego archidiecezji poznańskiej.

Biskupie pasterzowanie jest przede wszystkim duchowym przewodzeniem wspólnocie. O wizji tej wspólnoty i związanych z tym zamierzeniach nasz biskup Damian mówił w wywiadzie, który ukazał się w poprzednim numerze „Opiekuna”. O tym, co kryje się w sercu bpa Damiana i jakie są plany nowego Biskupa Kaliskiego, możemy wiele wyczytać z pierwszego pasterskiego listu, jaki skierował do swych kapłanów i diecezjan tuż po kanonicznym objęciu diecezji i faktycznym rozpoczęciu posługi biskupa diecezjalnego. Rozpoczął się czas wzajemnego poznawania. Z życiorysu, przebiegu dotychczasowej posługi kapłańskiej i z głosów wiernych i kapłanów z „sąsiedztwa”, czyli z archidiecezji poznańskiej, możemy dowiedzieć się co nieco o biskupie Damianie. Oprócz tego jest jeszcze jeden element, który zgodnie z tradycją towarzyszy każdemu biskupowi i który coś o nim mówi. To jego herb.
Tradycja biskupich herbów sięga XIII wieku, kiedy przestały być jedynie oznaką wojskową (rycerską), a przybrały także charakter znaku przynależności lennej, stanowej lub rodowej. Także duchowni zaczęli używać go na swoich pieczęciach.
Każdy herb biskupi posiada niezmienne elementy, a są to: kapelusz, sznur wraz z sześcioma chwostami oraz krzyż umieszczony za tarczą herbową. Patrząc na herb biskupa Damiana powiedzmy najpierw o stałych elementach, których symbolikę i znaczenie można odnieść do każdego, kto przyjął święcenia biskupie.

Kapelusz kościelny, wieńczący herb wywodzi się z kapelusza pielgrzymiego i przypomina o pielgrzymowaniu do Niebieskiej Ojczyzny. Przywołuje na pamięć obowiązek rozszerzania Ewangelii po całej ziemi, zgodnie z zaleceniem wyrażonym w Ewangelii wg św. Marka: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię każdemu stworzeniu” (MK 16, 15). Chwosty (frędzle, wł. fiocchi) przymocowane są przy pomocy sznura do szerokiego ronda kapelusza po obu jego stronach w kolejnych rzędach, dla ułatwienia identyfikacji godności, każdy następny rząd liczy o jeden frędzel więcej niż poprzedni. Kapelusze kościelne były początkowo czerwone (dla kardynałów) i czarne (dla protonotariuszy apostolskich). Wraz z reformami Soboru Trydenckiego te ostatnie przybrały barwę fioletową (hiacyntową). Zwyczaj zdobienia zielonym kapeluszem herbu arcybiskupiego i biskupiego przywędrował z Półwyspu Iberyjskiego w XV wieku. Według francuskiego heraldyka z połowy XVII wieku, Marca Vulson de la Colombiere kapelusz biskupi jest barwy zielonej, ponieważ kolor ten symbolizuje dobrych pasterzy, którzy wiodą swe owce na zielone pastwiska. Stąd zieleń jest symbolem nieskażonej doktryny, którą dobrzy pasterze powinni karmić powierzoną sobie owczarnię.
Krzyż jako insygnium heraldyczne, ustawiony pionowo za tarczą, przywodzi na myśl krzyż, który noszono dawniej przed osobą papieża, legatów papieskich, patriarchów i arcybiskupów. Istnieje niepotwierdzona tradycja, że krzyż z jednym poziomym ramieniem był noszony przed papieżem już od V wieku; z biegiem czasu zaczęli go używać legaci papiescy, o ile reprezentowali biskupa Rzymu. W 1215 roku papież Innocenty III nadał przywilej „chodzenia z krzyżem” patriarchom, ale nie w obecności papieża lub jego legata. Klemens V (1305-1314) rozszerzył ten przywilej również na arcybiskupów. Tego insygnium nie wolno mylić z krzyżem tradycyjnie otwierającym procesję, ani z dużo mniejszym krzyżem pektoralnym. Jest to krzyż wspominany w kanonie 274, par. 6, „Kodeksu Prawa Kanonicznego” Benedykta XV z 1917 roku, poprzedzający w procesjach papieża, jego legata, patriarchę i arcybiskupa, który podkreśla ich pozycję w hierarchii. Dlatego nikt nie mógł kroczyć między tym insygnium a osobą, którą reprezentował, ponadto krzyż zwracano figurą Chrystusa w kierunku hierarchy, aby przypomnieć, że swe funkcje sprawuje na mocy mandatu udzielonego przez Zbawiciela. Krzyż umieszczony za tarczą oznacza głoszenie nauki Chrystusa (w szczególności ukrzyżowanego), wyparcie się samego siebie (egocentryzmu) dla głoszenia nauki Ewangelii, naśladowanie Chrystusa, funkcję apostolską. Krzyż jako biskupie insygnium heraldyczne oznacza rangę stolicy (podwójny dla archidiecezji, pojedynczy dla diecezji).

Pozostaje teraz do opisania najciekawsza część herbu nowego Biskupa kaliskiego – tracza i umieszczone na niej elementy. Wolą Księdza Biskupa było, aby do używanego dotąd herbu biskupiego został dodany element nawiązujący do diecezji kaliskiej. Tak więc wykorzystując dotychczasową tarczę o błękitnym polu z centralnie położonym na niej srebrnym krzyżem, umieszczono w dolnej części lilię.
Krzyż łaciński treflowy (trójlistny) odnosi się zarówno do symboliki trynitarnej, jak i Chrystusa i dwunastu Apostołów. Dla chrześcijan jest znakiem zbawienia, miłości Boga i zwycięstwa. Srebrna barwa krzyża nawiązuje do uczciwości. Natomiast lilia to symbol św. Józefa. Ma naturalny kształt, złotą łodygę i białe kwiaty. Jest symbolem czystości i wybrania. Godło lilii wykorzystane w herbie bpa Damiana jest inspirowane lilią wymalowaną na obrazie św. Józefa w kaliskim sanktuarium. Jest to wskazanie wprost na patrona diecezji kaliskiej, który w dziele zbawienia spełniał rolę Przeczystego Małżonka NMP i Opiekuna Zbawiciela. Umieszczenie lilii nawiązuje także do Roku Świętego Józefa obchodzonego w całym Kościele, w czasie którego nastąpiła nominacja bp Bryla na biskupa kaliskiego. Błękit pola tarczy symbolizuje Maryję – Matkę Chrystusa i Kościoła oraz odnosi się do sfery duchowej, a więc wskazuje na takie cechy jak pobożność, wierność, i sprawiedliwość.

Pod tarczą herbową widzimy wstęgę z napisem Caritas Christi urget nos – Miłość Chrystusa przynagla nas. To słowa św. Pawła Apostoła z 2 Listu do Koryntian (5,14), które ks. biskup Damian wybrał na hasło swego pasterskiego posługiwania w dniu przyjęcia święceń biskupich 8 września 2013 roku w archikatedrze poznańskiej. Jak sam powiedział w ostatnim wywiadzie dla czytelników „Opiekuna” „hasło (…) mówi o tym, co jest dla mnie ważne. Doświadczenie Chrystusa, Jego działania, Jego miłości jest dla mnie fundamentalnym doświadczeniem i to doświadczenie jest promieniujące na wszystko. Chrystusowa miłość mnie przynagla, żebym kochał, każdego i zawsze”.

Ks. Marcin Papuziński