Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego w Miłowicach

Zabytek klasy zerowej

Kościół św. Antoniego Padewskiego w 1964 r. został wpisany do rejestru jako zabytek klasy zerowej. Wzniesiony został w 1715 r. z kamienia i z tego względu uważany jest za jedenz pierwszych kościołów chrześcijańskich na Śląsku.

Kościół w Miłowicach, do którego tym razem udaliśmy się w naszej wędrówce po świątyniach diecezji, jest jednym z najważniejszych zabytków na terenie gminy Dziadowa Kłoda. Tereny te znajdują się w obrębie dekanatu sycowskiego. Do czasów II wojny światowej był on kościołem ewangelickim. Ale zanim opowiemy o tej świątyni, cofnijmy się w czasie najpierw do roku 1286, kiedy to ks. Paweł, proboszcz z Meleyowiz poświadczył odczytane w kościele parafialnym w Raciborzu ekskomuniki nałożonej przez biskupa Tomasza.
Niejako jest to jakiś ślad świadczący o istnieniu kościoła, ale niepotwierdzony. I kolejno do roku 1376, z którego to właśnie okresu pochodzi najstarsza informacja o miejscowym kościele katolickim zamieszczona w dokumentach wystawionych przez kard. Johannesa, ówczesnego biskupa wrocławskiego. Jednak na jego temat niestety nie posiadamy żadnych informacji. Domyślać się jedynie można, że był drewniany i pełnił funkcję sukursalną parafii sycowskiej lub turkowskiej. Ponadto w dokumentach udostępnionych przez obecnego Księdza Proboszcza znajduje się wzmianka, że prawdopodobnie około połowy XVI wieku przejęli go innowiercy, którzy na początku XVIII wieku wznieśli w Miłowicach nową świątynię. Służyła ona tamtejszemu zborowi ewangelickiemu przez przeszło 200 lat i przetrwała do dnia dzisiejszego. Po zakończeniu II wojny światowej większość miejscowych ewangelików wyjechała do Niemiec, a pozostawioną bez opieki budowlę sakralną władze państwowe przekazały do użytkowania wrocławskiej Kurii archidiecezjalnej. Po jej remoncie i przystosowaniu do sprawowania liturgii rzymsko-katolickiej konsekrowano ją pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego.

Średniowieczne korzenie
Wracamy zatem do opisu dzisiejszej świątyni, która otoczona pięknym ogrodem zachwyca nie tylko z zewnątrz, ale i wewnątrz. Kościół został zbudowany około 1715 roku, na fragmentach obiektu średniowiecznego. Tą tezę potwierdzają wymiary cegieł, gotyckie wiązania, relikty ostrołuczne otworów i spadzisty dach siodłowy. Zachodnie i północne dobudówki powstały około 1600 roku. Natomiast dwukondygnacyjna dobudówka z lożą po południowej stronie ukazuje formy z początku XVIII wieku. Kościół posiada jedną nawę i balkony charakterystyczne dla kościołów ewangelickich. W 1715 roku powstała polichromia stropu. W tym samym roku ustawiono ołtarz ambonowy i emporę organową oraz na nowo poświęcono kościół. Także na tamten czas można datować arkadowe okna. Natomiast empora północna została wybudowana rok później, tj. w 1716 roku.
W 1769 roku Conrad Adolph Freiher con Dyhm und Schönau nakazał wybudować wieżę. Jest ona czworoboczna, ma ścięte ukośne naroża i wybudowana została jako pięciokondygnacyjna, podzielona na całej wysokości przez pasma z tynku. Zwieńczona jest blaszanym hełmem z ażurową latarnią, zakończoną kulą i krzyżem. W niedługim czasie, bo już w 1839 roku, zdjęto górną część hełmu, wybudowano nowy i pokryto go cynkiem. W jej przyziemiu znajduje się kruchta, a w ścianach ulokowane są blendy, nisze i niewielkie okna zamknięte łukiem odcinkowym oraz tarcze zegara. Ponadto nad zamkniętym łukiem odcinkowym otworem wejściowym znajduje się tablica z piaskowca z herbem i inskrypcją. Ten sam Conrad polecił również wymurowanie nowego szczytu od wschodu i renowację całego kościoła. Forma szczytu przedsionka południowo – zachodniego współgra ze wschodnim szczytem nawy. Także przedsionek musiał powstać w 1769 roku albo zostać odnowiony. Dla zabudowanej wówczas osi okiennej powstały po obu stronach arkadowe okna.

Grupa ukrzyżowania
W ołtarzu głównym w kościele św. Antoniego, we wnęce o półkolistym wykroju znajduje się rzeźbiarska grupa Ukrzyżowania Chrystusa, tzn. postacie Matki Bożej, św. Jana Chrzciciela i Chrystusa na krzyżu. My niestety tego nie mogłyśmy zobaczyć, gdyż jest ona zasłonięta obrazem przedstawiającym Matkę Bożą Ostrobramską. obraz ufundowały matki koła rożańcowego parafii. Poświęcenia dokonał ks. Franciszek Witek, proboszcz z Dziadowej Kłod.
 Sam ołtarz pochodzi z 1689 roku. Po obu stronach wnęki stoją dwie kolumny zdobione spiralnie, oplatają je wici winorośli. Kolumny te wspierają wysunięte do przodu gzymsy, na których siedzą postacie dwóch uskrzydlonych aniołków. Po bokach kolumn na cokołach predelli ustawione są rzeźbione przedstawienia śś. Piotra i Pawła. Ponad gzymsem wieńczącym ołtarz widzimy ażurowy szczyt z motywem słońca, otoczonego wywiniętymi w przeciwnie strony wydłużonymi liśćmi akantu. A u góry, nad wszystkim umieszczona jest postać Chrystusa Zmartwychwstałego. Na tabernakulum, co nie jest częstym widokiem, widzimy pelikana. Karmi on swoje małe, tak jak Chrystus karmi swój lud. Cały ołtarz pomalowany jest na czarno, a rzeźby i elementy snycerskie posiadają polichromię oraz złocenia i srebrzenia. Warto tutaj zaznaczyć, że pierwotnie ołtarz  posiadał charakter ambony, tj. z mównicą na wysokości centralnej części nastawy z wejściem po schodkach od strony północnej z prezbiterium. Obecnie ambona jest obiektem wolnostojącym. Po wydzieleniu jej z ołtarza dostawiono do niej podstawę w postaci słupa i schodka. W centralnej części korpusu umieszczone są trzy namalowane sceny. Przedstawiają one: pojmanie Chrystusa, niesienie krzyża i biczowanie. Ambona zwieńczona jest profilowanym parapetem. 

W barokowym klimacie
Wyposażenie wnętrza pochodzi w większości z 1. ćwierci XVIII wieku i posiada barokowy charakter. Wewnątrz, trzy ściany nawy obiega empora, na której w tylnej części świątyni ulokowany jest prospekt organowy, a strop kościoła oraz balustrady empory i loży pokryte są bogatą dekoracją snycerską z płycinami wypełnionymi malowidłami. Znajdująca się w prezbiterium loża kolatorska, jak i empory, stanowiące wystrój kościoła, zostały jako całość wpisane powtórnie do rejestru zabytków w 2013 roku. Zatrzymajmy się na chwilę i popatrzmy na empory. I tak na balustradzie południowej na środku znajduje się przedstawienie Ostatniej Wieczerzy, po lewej stronie znajdziemy portrety papieży, a po prawej zaś zachowane malowidła przedstawiają grzech pierwotny, narodziny Chrystusa, sprzedaż Józefa, pojmanie Chrystusa i niesienie krzyża. Natomiast w narożach pola wypełnione są przedstawieniami: zwiastowania pasterzom i sądu ostatecznego. Empora północna, jak i empora zachodnia, ma czworograniaste balaski. Jednak na loży wschodniej, która jest bardziej dekoracyjna, zobaczyć możemy przedstawienie sceny z Góry Oliwnej i ofiarę Izaaka. Charakterystyczne dla kościoła są dekoracyjnie opracowane drewniane konstrukcje. Strop deskowy jest z widocznymi belkami. Jest on pomalowany, a na białym gruncie namalowane są z wielkim rozmachem liście akantu. Na jednej z belek widnieje napis Ano 1715. Kierując jeszcze raz wzrok na ołtarz główny, po jego prawej stronie, możemy zobaczyć płytę pogrzebową. Jest to płyta trzyletniego dziecka z rodziny Poster. Rodzina ta  posiadała wioskę w powiecie namysłowskim blisko Gołębic. Na tablicy umieszczony jest napis: „W roku 1560, 3 czerwca zasnęła w Bogu. Szlacheckiego pana Postera ukochana córeczka Hedwiga w wieku trzech lat”. Jej doczesne szczątki spoczywają pod tablicą, pod kościołem. W kościele znajdują się jeszcze dwa epitafia, jedno na północnej ścianie przyziemia wieży, jest to czworoboczna płyta inskrypcyjna  Stanisława Jalofky z datą śmierci 22. Juli 1574 roku. I drugie na północnej stronie empory organowej, tryumfalne dla Gottfrieda Nickas v. Siegroth un Schlawickau auf Galbitz un Paulsdorf.
Ważną datą dla parafii w Miłowicach był 16 listopada 1966, kiedy odbył się pierwszy odpust ku czci NMP Ostrobramskiej ustanowiony na pamiątkę Milenium Polski i Soboru Watykańskiego II, połączony z poświęceniem trzech dzwonów do tutejszego kościoła parafialnego. Dwa dzwony ufundowali parafianie, natomiast jeden - najmniejszy pozostał na wieży z dawnych lat. Największy nosi imię Maryja, średni - Jan Paweł, na cześć dwóch wielkich papieży Jana XXIIII i Pawła VI, najmniejszy otrzymał imię Antoni, na cześć patrona miłowickiego kościoła. Konsekracji dokonał ks. bp Andrzej Wronka, biskup pomocniczy wrocławski.
Na koniec pragnę podziękować proboszczowi ks. kanonikowi Jerzemu Świniarskiemu za za przybliżenie historii parafii.

Arleta Wencwel
Zdjęcia: Monika Rubas