TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 28 Marca 2024, 15:40
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Ptaki, zwiastuny Bożej radości

Ptaki, zwiastuny Bożej radości

Justyna

Ptaki w sztuce religijnej to często bogate w treść symbole teologiczne. Przez wieki cieszyły się one dużą popularnością u artystów, dlatego także mówiąca o Bogu i wierze sztuka pełna jest trzepotu ptasich skrzydeł.

Najwięcej wiadomości o ptakach jako symbolach dostarczają nam Ojcowie Kościoła i chrześcijańscy pisarze epoki starożytnej i średniowiecznej. Ich komentarze i nauki, inspirowane na przykład ptasimi zwyczajami, odnajdujemy w bestiariuszach, fizjologach i aviarium.

Wierni słuchacze
Jedno z XIII-wiecznych malowideł Giotta di Bondone, zdobiących kościół św. Franciszka w Asyżu, ukazuje patrona bazyliki przemawiającego do jaskółek. Następująco opisuje to wydarzenie br. Tomasz z Celano: „jednego razu przybył (św. Franciszek) do pewnego kasztelu zwanego Alviano, by głosić kazanie. Lud się zebrał i wszyscy się uciszyli, ale zupełnie nie słyszeli Franciszka z powodu jaskółek, co właśnie w tym miejscu budowały gniazda i bardzo świergoliły. Wtedy, jak to wszyscy słyszeli, zwrócił się do nich, mówiąc: „Siostry moje, jaskółki, już czas, żebym i ja mówił, ponieważ wyście już dosyć się namówiły! Słuchajcie słowa Bożego i bądźcie cicho, aż do skończenia słowa Pańskiego”. A one, jakby były rozumne, zamilkły i nie ruszały się z miejsca, aż całe kazanie się skończyło”. W chrześcijańskiej tradycji jaskółka symbolizuje m. in. skruchę, modlitewną wytrwałość, pogardę dla ziemskich rzeczy i ascetę wiernego moralnym zasadom.

Pragnienie wody życia
Mimo iż w sztuce religijnej gołębicę utożsamiamy najczęściej z Duchem Świętym to na wczesnochrześcijańskich mozaikach pijące z naczynia gołębie symbolizują dusze spragnione nauki Kościoła. Także pijące ze studni pawie, widniejące w katakumbach, są symbolami dusz, ale dusz zbawionych, przebywających w rajskim ogrodzie. Pawie gaszące pragnienie z kielicha wskazują natomiast na duchowe odrodzenie. Odmienną wymowę symboliczną posiada pawi ogon. Wielokolorowy, pełen „oczu”, ukierunkowuje nas ku oglądaniu Boga w niebie.

Ptasie miłosierdzie
Bocian współczując ukrzyżowanemu Zbawicielowi, miał krążyć wokół Jego krzyża. Znaczne większe miłosierdzie okazał Mesjaszowi szczygieł. Wyjął bowiem ciernie z korony, a krew tryskająca z ran pozostałych po cierniach zabarwiła na czerwono czubek ptasiej główki. Najbardziej popularny stał się szczygieł we włoskich obrazach Matki Bożej z Dzieciątkiem. Ukazany w ręce Dzieciątka (szczygieł lub czyżyk), potwierdzał Jego naturę ludzką oraz nawiązywał do lepienia, ożywiania, karmienia i pojenia przez małego Jezusa figur ptaków, o czym mówi apokryficzna „Ewangelia Dzieciństwa”. Szczygieł przyzywał też zmartwychwstanie, podobnie zimorodek na kartach czternastowiecznej, tak zwanej Biblii Wacława IV, choć zimorodek mógł tutaj symbolizować również małżeńską wierność.

Ptaki Chrystusowej męki
Wzięcie przez Zbawiciela na siebie czerni ludzkich win symbolizuje ptak nocticorax, kruk nocny utożsamiany niekiedy z sową lub puchaczem. Możemy go ujrzeć na portalu (z ok. 1232 roku) kościoła Najświętszej Maryi Panny i Tomasza Kantauryjskiego w Sulejowie. Rzeczywisty kruk widnieje na wczesnochrześcijańskim sarkofagu z Triestu, oznaczając wyłączonych z symbolizowanego przez arkę Noego Kościoła. Symbolem Kościoła jest natomiast… kura, dekorująca na przykład wczesnochrześcijańskie lampki oliwne. To właśnie o kurze biskup Akwilei Fortunatus pisze, że tak jak wysiaduje ona jaja, ogrzewa, a potem żywi pisklęta pochodzące często i z cudzych jaj, podobnie Kościół przygarnia ludzi rozmaitych nacji, ogrzewa ich łaską Ducha Świętego i nasyca serca duchowym pokarmem. Poprzez krzyż Zbawiciel wyzwolił nas z duchowej śmierci, czyli „wskrzesił” dzięki swej ożywiającej krwi, a czyn ten ma bezkrwawą kontynuację w Eucharystii. To „wskrzeszenie” i Eucharystię symbolizuje pelikan karmiący swoje pisklęta krwią z własnej, specjalnie zranionej dziobem piersi. Na zmartwychwstanie Odkupiciela wskazuje orzeł i feniks. Dwa orły jako symbole zmartwychwstania Jezusa zdobią krzyż na wczesnochrześcijańskich sarkofagach Anastasis, (czyli Zmartwychwstania) zwanych dawniej sarkofagami pasyjnymi. O feniksie jako symbolu rezurekcyjnym pisze, jako pierwszy, św. Klemens Rzymski w liście do korynckiej wspólnoty. Ponadto odradzający się z popiołów feniks symbolizuje nieśmiertelność i jako taki wyobrażony został przy labarum (rzymskim sztandarze) na sarkofagu z IV wieku, z katakumb Domitylli. Często widnieje na palmie, na przykład na mozaice z VI wieku z kościoła ŚŚ. Kosmy i Damiana, często też na tle słońca, w płomieniach, z koroną, gwiazdą, nimbem z promieniami czy z krzyżem. Jest i atrybutem personifikacji cnót czystości, wytrwałości i nadziei.

Kogut głosicielem paruzji
Do koguta zwiastującego nadejście dnia porównywano Zbawiciela budzącego duszę. Ptak ten symbolizował ponadto zmartwychwstanie, odrodzenie, czujność, zapowiadając powtórne przyjście Mesjasza, czyli paruzję. Kogut stał się również symbolem pokutującego grzesznika, gdyż wezwał apostoła Piotra do skruchy. Wizerunek koguta zaczęto (od IX wieku) umieszczać na dzwonnicach, krzyżach z wież kościelnych i na dachach ratuszy. Ten dumny, nierzadko zacietrzewiony kurak przeobraził się tutaj w czujnego strażnika, który nie dość, że chronił przed piorunami czy gradobiciem, to zachęcał do wychwalania Boga o świcie. Przypominał też o Piotrowej skrusze jako wzorcowej dla chrześcijanina postawie, o wyższości tego, co duchowe i o zwycięstwie Jezusa Chrystusa nad wszelkim złem. Bezgrzeszność Zbawiciela symbolizowało zaś białe upierzenie siewki, którą nieznany artysta umieścił na trzynastowiecznym witrażu katedry w Lyonie. Ptaki znalazły swoje miejsce także w ikonografii Matki Bożej, na przykład łabędź bielą piór wskazywał na jej czystość, chociaż ptak ten symbolizował również jej łzy. Joachima i Annę, rodziców Maryi, symbolizuje natomiast para synogarlic z obrazu Franciszka Lekszyckiego w warszawskim kościele wizytek.

Tekst Justyna Sprutta

Galeria zdjęć

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!