Osada opata - Opatówek

Opatówek to spora wieś, dawniej miasto, leżąca tuż przy wschodnich granicach Kalisza. Nazwa miejscowości prawdopodobnie pochodzi od określenia „opat” i oznaczającej osadę będącą w posiadaniu opata, czyli własność klasztoru. Jakiego? Dokładnie tego nie wiadomo. Opat to także pustelnik, który gromadził wokół siebie naśladowców swego ascetycznego życia i kto wie, czy Opatówek dawniej nie był miejscem działania pustelnika szerzącego w pogańskich czasach wiarę chrześcijańską.

Jak widać już sama nazwa miejscowości jest obiecująca. Kiedy powstał tutaj pierwszy kościół? Tego niestety dokładnie nie wiadomo, lecz prawdopodobnie należy go umiejscowić w końcu XII lub XIII wieku. Założona tu parafia od samego początku obejmowała Opatówek i wsie znajdujące się w promieniu kilku kilometrów od kościoła. Probostwo opatóweckie należało do największych w okolicach Kalisza i otrzymywali je najczęściej członkowie kapituły kolegiackiej tego miasta lub kapituły z Chocza. Kolatorami parafii do czasów rozbiorów byli arcybiskupi gnieźnieńscy, później właściciel klucza dóbr opatóweckich, generał Józef Zajączek i jego następcy.

Około 1360 roku z inicjatywy arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego wybudowano tutaj zamek oraz gotycki kościół pw. św. Doroty (stanął w miejscu dawnej drewnianej świątyni), który wcześniej mógł spłonąć w czasie najazdu krzyżackiego. Był to gotycki, murowany, jednonawowy kościół zbudowany na planie krzyża, który tworzyła nawa główna i dwie boczne kaplice: św. Anny i św. Michała. Prezbiterium w kształcie apsydy znajdowało się od strony wschodniej. Obok kościoła znajdował się wspomniany zamek, w którym gościli arcybiskupi, przedstawiciele władz świeckich, tacy jak książę Przemysław I, król Kazimierz Wielki czy Władysław Jagiełło, uczeni i inni ważni przedstawiciele tamtych czasów. W murach tego obiektu podpisywane były akty prawne dotyczące Kościoła, ale także spraw świeckich. Zamek arcybiskupów gnieźnieńskich istniał ponad 400 lat. Dzisiaj nie zostało po nim właściwie żadnego śladu. Warto wspomnieć, iż przy kościele działał w XVI wieku szpital dla ubogich, a później także szkoła parafialna, której uczniowie śpiewali przed niedzielną Sumą modlitwy brewiarzowe. Działały tu takie bractwa, jak Pana Jezusa, św. Anny, św. Doroty i św. Józefa. Dniem szczególnie uroczystym dla parafii była pierwsza niedziela po Wielkanocy, gdy do Opatówka przybywało na nabożeństwo wielu mieszkańców Kalisza. Przyjęto wówczas, że z Kalisza do Opatówka jest taka sama odległość jak z Jerozolimy do Emaus. 

Parafia kwitła, miasto również miało się całkiem nieźle - przynajmniej do okresu zaborów. Po powstaniu Księstwa Warszawskiego funkcję kolatora kościoła przejął generał Józef Zajączek, który w 1807 roku otrzymał dobra opatóweckie z dyspozycji cesarza Napoleona. Z polecenia generała świątynia w Opatówku została przebudowana jeszcze w I. ćwierci XIX wieku. Autorem projektu był Chrystian Piotr Aigner, jeden z najwybitniejszych architektów polskich tamtych czasów. W wyniku przebudowy kościół został otoczony arkadami, przebudowano i powiększono wieżę nad wejściem. Inwestycja była realizowana przez kilka lat, głównie z powodu modyfikowania projektu w trakcie budowy. Pod koniec XIX wieku świątynia była zrujnowana i do tego za mała dla potrzeb parafii. Kolejna przebudowa miała miejsce w latach 1905-1910. Wymagała ona wielkiego wysiłku, tym bardziej, że umacnianie polskich instytucji kościelnych nie było w interesie zaborcy. Staraniem ówczesnego proboszcza w szybkim tempie stanęła nowa świątynia według projektu architekta diecezjalnego Konstantego Wojciechowskiego. Została zmieniona orientacja obiektu, prezbiterium umieszczono po stronie zachodniej. Elementy kolumnady zostały wkomponowane w ściany zewnętrzne kościoła. Nad wejściem dobudowano dwie wysokie wieże, zmienił się także wystrój wnętrza. Przebudowaną świątynię konsekrowano 16 czerwca 1912 roku. Co ciekawe 19 czerwca 1919 roku odwiedził parafię w Opatówku nuncjusz papieski Achille Ratti, który trzy lata później został wybrany papieżem i przyjął imię Piusa XI.

Tekst i foto Aleksander Liebert