TELEFON DO REDAKCJI: 62 766 07 07
Augustyna, Ingi, Jaromira 28 Marca 2024, 14:00
Dziś 19°C
Jutro 13°C
Szukaj w serwisie

Organy krótka historia

Organy krótka historia

Rozpoczynając nowy cykl felietonów poświęconych organom diecezji kaliskiej, chciałbym czytelników zapoznać z historią i opisem tego instrumentu, który znajduje się niemal w każdym kościele. Oczywiście uwagę poświęcę tylko instrumentom piszczałkowym, które z różnych względów są najcenniejsze. Wśród organów znajdujących się w świątyniach jest duża ilość instrumentów zabytkowych, szczególnie cennych dla kultury. Kryteria obowiązujące przy uznaniu organów za zabytek są złożone. Rozpatrywana jest zarówno ich wartość od strony historycznej, jak i wartość jako instrumentu funkcjonującego w czasach współczesnych. Dla oceny historycznej ważny jest wiek instrumentu i zachowanie w stanie oryginalnym. Istotne jest również, czy organy są dziełem wybitnego mistrza, firmy organowej, czy stanowią przykład szczególnie cennego rozwiązania technicznego, czy też posiadają wartość historyczną z jakiegokolwiek innego względu (np. jako związane z osobą sławnego muzyka).
Cechą główną organów jest występowanie w nich wiatrownic, na których ustawione są piszczałki. Z tego względu za prototyp organów należy uznać instrument chiński zwany czeng, wynaleziony podobno więcej niż pięć tysięcy lat temu. Czeng posiada bambusowe piszczałki języczkowe stojące na małej wiatrownicy. Instrument, który można nazwać organami w dzisiejszym tego słowa znaczeniu powstał w III wieku przed naszą erą. Wynalazcą jego był Grek Ktesibios, żyjący w Aleksandrii, organy Ktesibiosa zwane były organami wodnymi.
 Kościół zachodni wprowadził organy do świątyń w VII wieku naszej ery, za rządów papieża Witaliana (657 - 672). Wiadomo, że król Franków Pepin zamówił u bizantyjskiego cesarza Konstantyna Kopronymosa V
organy dla kościoła w Compiègne. Wprowadzenie organów w kościele zachodnim napotykało początkowo na duże opory, jednak z biegiem czasu zainteresowanie organami rosło. W 812 roku Karol Wielki kazał wybudować organy w Aix-la-Chapelle (Aachen) według wzoru organów w Compiègne. Od tego czasu nastąpił w Europie rozwój budownictwa organowego. W XIV wieku postęp w budownictwie organów zaczyna przebiegać w większym tempie. Zwiększa się ilość budowanych instrumentów. Należy pamiętać, że większość organów pochodzących z tamtych czasów stanowiła instrumenty przenośne, organy duże (nieportatywne), występowały raczej rzadko. W wieku XVII rozwój budownictwa organowego zaznaczył się w sposób szczególnie intensywny. Budownictwo organowe w różnych krajach kształtowało się w sposób zróżnicowany i indywidualny. Okres w organmistrzostwie obejmujący wiek XVII i początek wieku XVIII nazywa się epoką baroku. Szczególnie duży rozwój organmistrzostwa nastąpił w tej epoce w Niemczech. Działali tutaj wybitni organmistrzowie: m.in. Fritzsche, Compenius, Scherer i Schnitger.
Organy barokowe szkoły północno-niemieckiej charakteryzowały się dużymi rozmiarami, posiadały też wielką samodzielną sekcję pedałową. Najbardziej znane organy tej szkoły z kościoła św. Jakuba w Hamburgu, dzieło Arpa Schnitgera, związane są z postacią J. S. Bacha. Podobnie jak w innych krajach, również w Polsce organmistrzostwo przechodziło w XVII wieku fazę intensywnego rozwoju. Z początku XVII wieku pochodzą też najstarsze zabytkowe organy w Polsce. Do najcenniejszych zaliczają się organy w Olkuszu (1612) i w Kazimierzu (1620). W wieku XIX budownictwo organowe w Europie zostało przeobrażone dość gruntownie pod względem technicznym. Przeobrażenia szły między innymi w kierunku uczynienia gry na organach lżejszą, zwłaszcza na połączonych klawiaturach oraz usprawnienia mechanizmu powietrznego w myśl stawianych wówczas organom nowoczesnych wymogów.
Istotne przemiany w budownictwie organowym zaszły zwłaszcza we Francji i w Niemczech. We Francji nową epokę otworzył genialny organmistrz Aristide Cavaillé-Coll zbudowaniem w 1841 roku organów w Saint-Denis pod Paryżem. Organy w Saint-Denis, posiadające od strony zestawu głosów cechy zarówno oryginalne, jak i tradycyjne, zaopatrzone w nowoczesny, funkcjonujący niezwykle sprawnie mechanizm powietrzny oraz system połączeń klawiatur, wyposażone w przedęte głosy językowe zapewniły ich twórcy sławę w całej Europie. Od tego czasu, aż do końca stulecia, firma Cavaillé-Coll uchodziła za jedną z pierwszych na świecie, utrzymując skutecznie swój zasłużony prymat. W Polsce organmistrzostwo rozwijało się w I połowie XIX wieku w oparciu o wzory tradycyjne. W okresie tym działało na ziemiach polskich wielu organmistrzów. Jednym z wybitniejszych był Karol Żałkiewicz, który prowadził warsztat w Brzezinach Łódzkich. Jego organy zachowały się m.in. w Miedniewicach i Żelaznej. W drugiej połowie wieku następuje dalszy dynamiczny rozwój organmistrzostwa w Polsce. W roku 1848 powstała w Osieku firma Hugona Biernackiego. Znanymi i cenionymi organmistrzami byli członkowie rodziny Szymańskich. Józef Szymański zbudował w 1885 roku pierwsze w Polsce organy z wiatrownicą stożkową. Wśród jego instrumentów zachowały się organy z kaplicy Matki Boskiej Kodeńskiej (obecnie na Jasnej Górze).
W kolejnym felietonie, zanim przejdę do omawiania wybranych instrumentów, przekażę podstawowe wiadomości z zakresu konstrukcji organów.

ks. Jacek Paczkowski

Dodaj komentarz

Pozostało znaków: 1000

Komentarze

Nikt nie dodał jeszcze komentarza.
Bądź pierwszy!