Nieoczekiwana ciąża - prawo kanoniczne

Zawarcie małżen?stwa z powodu obcego wspo?lnocie małżen?skiej oraz nieoczekiwanej ciąży podstawami do skróconego procesu

Papież Franciszek w art. 14 §1 Listu Apostolskiego motu proprio Mitis Iudex Dominus Iesus z 8 grudnia 2015 roku wymienia szereg okoliczności, które jeśli doprowadziły do zawarcia, a potem rozpadu małżeństwa sakramentalnego, mogą być powodem do przeprowadzenia skróconego procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa przed biskupem: „Ws?ro?d okolicznos?ci dotycza?cych rzeczy lub oso?b, kto?re dopuszczaja? rozpoznania sprawy o niewaz?nos?c? małz?en?stwa stosuja?c proces skro?cony według kan. 1683-1687, nalez?y zaliczyc? na przykład: (...) zawarcie małz?en?stwa z przyczyny całkowicie obcej z?yciu małz?en?skiemu lub wynikające z nieoczekiwanej ciąży kobiety, uz?ycie przemocy fizycznej w celu wymuszenia konsensu, brak uz?ywania rozumu potwierdzony dokumentacja? medyczna?, itd.”. W niniejszym artykule podejmujemy dwie kolejne okoliczności: zawarcie małz?en?stwa z przyczyny całkowicie obcej z?yciu małz?en?skiemu oraz z powodu nieoczekiwanej cia?z?y kobiety. Pierwsza z nich była częściowo omówiona w poprzednim felietonie. Rozwiniemy ją teraz, gdyż obydwie wyżej wspomniane przyczyny mają wspólny mianownik, mianowicie fakt, iż małżeństwo nie było wprost zamierzone i chciane, tak przez kobietę jak i mężczyznę, ale było zawarte, by osiągnąć inny cel. Oczywiście owe okoliczności wymienione przez papieża Franciszka muszą mieć uzasadnienie w faktach, nie mogą być poszlakowe i muszą prowadzić do ustalenia tzw. podstawy prawnej wynikającej z prawa kanonicznego. Weryfikacja tego wszystkiego jest zadaniem sądu kościelnego. I tak pierwszą z omawianych okoliczności jest zawarcie małz?en?stwa z przyczyny całkowicie obcej z?yciu małz?en?skiemu. Zapytajmy zatem, czym jest małżeństwo sakramentalne, jakie ma rysy charakterystyczne, a wręcz istotne elementy z punktu widzenia teologii, Tradycji Kościoła oraz prawa kanonicznego? Aktualny Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku w kan. 1055 § 1 w sposób syntetyczny tak opisuje małżeństwo sakramentalne: „Małżeńskie przymierze, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu”. Zatem małżeństwo nie jest zwykłym związkiem pomiędzy osobami, nie jest zwykłym paktem, umową wieloletnią, czy nawet umową na całe życie, ale jest przymierzem dwojga osób na zawsze. Przymierze stanowi nieodwracalną i nieodwołalną umowę pomiędzy kobietą a mężczyzną (nigdy miedzy kobietami czy mężczyznami), a która dotyczy wszystkich aspektów życia; jest przymierzem całego życia, a nie tylko na całe życie. Celem tak wielkiego paktu nie jest więc ekonomia, polityka, układy społeczne, ale celem jest dobro samych małżonków oraz dobro ich dzieci. Jeśli więc celem małżeństwa będzie zupełnie coś innego niż bonum coniugum i bonum prolis, jeśli przy zawieraniu małżeństwa będą zamierzone wprost inne cele (choćby te wyżej wspomniane), nie można mówić o zawarciu przymierza małżeńskiego, a tym samym małżeństwa sakramentalnego. Również wtedy, gdy przymierze dwojga będzie wprost nastawione na niezrodzenie potomstwa lub zrodzenie dzieci, ale będzie wykluczone ich dobro, także nie można mówić o autentycznym przymierzu małżeńskim, które ze swej natury prowadzi do powstania rodziny przez zrodzenie potomstwa. Przymierze małżeńskie, czyli małżeństwo sakramentalne posiada ponadto dwa istotne (czyli niezbywalne) przymioty: jedność i nierozerwalność. Definiuje je kan. 1056: „Istotnymi przymiotami małżeństwa są jedność i nierozerwalność, które w małżeństwie chrześcijańskim nabierają szczególnej mocy z racji sakramentu”. A  „Jeśli jednak jedna ze stron albo obydwie pozytywnym aktem woli wykluczyłyby samo małżeństwo lub jakiś istotny element małżeństwa, albo jakiś istotny przymiot, zawierają je nieważnie” (kan. 1101 § 1). W konsekwencji zawarcie małżeństwa z powodu całkowicie obcego wspólnocie małżeńskiej jest okolicznością prowadzącą do skróconego procesu na podstawie wykluczenia albo dobra małżonka, albo wykluczenia dobra potomstwa czy wykluczenia wierności lub wykluczenia nierozerwalności.
Drugą z omawianych okoliczności, podanych przez papieża jako ewentualna okoliczność do wszczęcia procesu skróconego o stwierdzenie nieważności małżeństwa, jest nieoczekiwana ciąża kobiety, która była bezpośrednim powodem zawarcia małżeństwa. Chodzi o przypadek, kiedy w wyniku relacji przedmałżeńskich dochodzi do poczęcia dziecka w sytuacji, kiedy rodzice dziecka absolutnie nie byli dojrzali do przyjęcia go i wychowania oraz do podjęcia zadań jako małżonkowie i jako rodzice. Natomiast ciąża kobiety była nieoczekiwana i de facto była głównym powodem zawarcia małżeństwa bez jednocześnie dojrzałej decyzji o małżeństwie. Jeśli zatem małżeństwo było zawarte z tytułu niedojrzałości osobowej przynajmniej jednego z małżonków, a bezpośrednią okolicznością powodującą decyzję o małżeństwie była ciąża kobiety, w sytuacji rozpadu małżeństwa można sądzić o jego nieważności.

ks. Zbigniew Cieślak