Liturgia czy pobożność ludowa?

Z teologicznych zasad pobożności ludowej wynika zasada liturgiczna, która domaga się pierwszeństwa liturgii nad wszelkimi formami pobożności i religijności ludowej. Konstytucja o liturgii wskazuje, że każda celebracja liturgiczna jako „działanie Chrystusa-Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, której skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu nie posiada żadna inna czynność Kościoła”. Liturgia stanowi szczyt i źródło dla całej działalności Kościoła. Oczywiście liturgia ze swojej natury jest także „ludowa”, ponieważ domaga się obecności i czynnego zaangażowania wiernych. Trzeba jednak podkreślić, że czynności sakramentalne są niezbędne, aby żyć w Chrystusie, natomiast formy pobożności ludowej stanowią sferę fakultatywną. Chociaż nabożeństwa ludowe są polecane wiernym dla ich uświęcenia, to jednak uczestnictwo w nich nie jest obowiązkowe.

Doświadczenie historii pokazuje, że przyczyną niewłaściwej relacji między liturgią i pobożnością ludową jest mała świadomość wiernych o podstawowych wartościach liturgicznych. Dyrektorium wymienia także szczegółowe przyczyny zachwiania równowagi między tymi rzeczywistościami. Na pierwszym miejscu znajduje się słabe lub niewystarczajace rozumienie znaczenia Paschy i jej centralnego miejsca w historii zbawienia, która nieustannie aktualizuje się w liturgii Kościoła. Następnie mówi się o osłabieniu świadomości wspólnego kapłaństwa, mocą którego wierni są powołani do składania ofiar przyjemnych Bogu przez Jezusa Chrystusa oraz w obrębie własnego stanu do pełnego uczestnictwa w kulcie Kościoła. W końcu przyczyną nierównowagi jest także brak znajomości własnego języka liturgii, co powoduje jej obcość i niezrozumienie.

Zasady właściwej relacji między liturgią i pobożnością ludową należy ujmować w świetle nauczania zawartego w Konstytucji o liturgii, która przypomina, że pobożność ludowa musi być podporządkowana liturgii i do niej prowadzić. Oczywiście, świadomość wyższości i pierwszeństwa liturgii nie może prowadzić do całkowitego niedoceniania i niezauważania bogatych i różnorodnych form pobożności ludowej. Trzeba bowiem pamiętać, że pobożność ludowa jest rzeczywistością kościelną, która zrodziła się i kierowana jest przez Ducha Świętego. Poza tym rzeczywistość ta potwierdzona jest oficjalnym nauczaniem Kościoła. Nie można także zapominać, że staje się ona źródłem łaski i świętości dla wiernych, którzy ją praktykują.

Ponieważ istnieje różnica między liturgią i różnymi formami pobożności ludowej, należy unikać nakładania się tych celebracji na siebie oraz jakiejkolwiek próby konkurowania nabożeństw z liturgią. Postuluje się także wyraźne zróżnicowanie form kultycznych oraz tekstów modlitw. Jest to ważne, ponieważ język, rytm, przebieg i akcenty teologiczne pobożności ludowej są odmienne od odpowiednich elementów czynności liturgicznych. Nabożeństwa zaliczane do pobożności ludowej nie mogą mieć charakteru celebracji liturgicznej i powinny zachować swój styl, prostotę oraz własny język. 

Chociaż istnieją poważne niebezpieczeństwa i zagrożenia niezachowania właściwych relacji między liturgią i pobożnością ludową, trzeba jasno stwierdzić, że obie rzeczywistości są właściwymi wyrazami kultu chrześcijańskiego, chociaż nie są równorzędne. Na pewno nie powinno się ich sobie przeciwstawiać, ani ich ze sobą równać. Celem wszelkich działań teologicznych i duszpasterskich musi być dążenie do ich wzajemnej zgodności. 

 ks. Dariusz Kwiatkowski