Jan Sebastian Bach ? geniusz baroku

Tekst popularnej piosenki Zbigniewa Wodeckiego wzywa nas, aby „zacząć od Bacha”. Niewątpliwie, by poznać i zrozumieć muzykę klasyczną, należy zacząć od Bacha. Kilka dni po przyjściu na świat Haendla, w odległości niespełna 150 kilometrów od miejsca, gdzie się urodził, Maria Elizabeth Bach urodziła Jana Sebastiana, kolejnego muzyka w dużej, wielopokoleniowej rodzinie. Bachowie, w mieście urodzenia Jana Sebastiana – Eisenach, byli miejskimi trębaczami i organistami. Ich ród był tak związany z muzyką, że słowa „muzyk” i „Bach” z czasem stały się niemal jednoznaczne. Mówiąc o Janie Sebastianie trzeba podkreślić, że był nieprzeciętnie zdolnym i pracowitym człowiekiem. Grał najpierw na skrzypcach, ale w życiu umiłował organy i z tym właśnie instrumentem każdy go kojarzy. 

Bach był dwukrotnie żonaty. Z pierwszą żoną, Marią Barbarą, miał siedmioro dzieci (troje zmarło), z drugą Anną Magdaleną, miał ich trzynaścioro. Kilkoro z nich zmarło w czasie porodu albo tuż po przyjściu na świat. W domu państwa Bachów panowała atmosfera pracowitości i wysokiej kultury. Rodzina tworzyła zespół wokalny i instrumentalny, w którego skład wchodzili mieszkający z nią uczniowie. Kiedy Bach pochłonięty był komponowaniem nowych dzieł, Anna Magdalena wraz ze starszymi dziećmi przepisywała na czysto jego kompozycje. Praca przy świecy z pewnością znacznie męczyła i nadwyrężała wzrok kompozytora, co stało się pośrednią przyczyną jego śmierci.  Bach jest czasami krytykowany jako „niezrozumiały muzyczny arytmetyk”, czy „rzemieślnik muzyczny” komponujący raczej dla oczu niż dla uszu. Bach często może dostarczać więcej przyjemności wykonawcy, który zachwyci się jego sztuką, niż publiczności zakłopotanej złożonością jego utworów. Jednak przy odrobinie cierpliwości, większość jego dzieł dostarcza zwyczajnej przyjemności. Niektóre z jego utworów są niemal „cudami świata”, czego oczywistym przykładem jest Pasja według św. Mateusza czy Msza h-moll.  

Jan Sebastian był protestantem, człowiekiem głębokiej wiary. Jego religijność znajduje odbicie w twórczości, która jest rozległa i różnorodna. Bach komponował przez całe życie. Czynił to nie z żądzy sławy, lecz jako człowiek głęboko wierzący, pragnął w ten sposób służyć Kościołowi. Ponadto, będąc w wielu kościołach organistą, szczególnie w kościele św. Tomasza w Lipsku, pisał utwory dla cotygodniowej liturgii. Stąd większość jego twórczości stanowi muzyka religijna. Są to: Msze, oratoria, pasje, kantaty (295), chorały, hymn Magnificat i pieśni. Dzieła należące do muzyki świeckiej to: kantaty, utwory organowe i klawesynowe, muzyka kameralna, koncerty i uwertury. W swoją twórczość wkładał całą swoją pobożność i, jak pisano o Bachu, tę twórczość najlepiej rozumiał sam Bóg. Na partyturach swoich kompozycji Bach pisał m. in. takie dedykacje: ,,S.D.G. – Samemu Bogu chwała”, ,,J.J. – Jezu wspomóż”, ,,A.M.D.G.  – Na większą chwałę Bogu”. Muzyka dla Bacha była służbą Bożą, sztuką religijną, a twórczość oparta była na pobożności. I jeśli chcemy go zrozumieć, to tylko z tego punktu widzenia. 

Po śmierci Bacha Pasja według św. Mateusza, jak zresztą prawie cała jego spuścizna muzyczna, uległa całkowitemu zapomnieniu. Potrzeba było dopiero gestu F. J. Mendelssohna, który w setną rocznicę prawykonania wystawił Pasję... w Berlinie, by zajęła należną jej pozycję. „Mało jest bowiem dzieł w światowej muzyce - stwierdza E. Zvarsky - które można by porównać z tą Pasją. Nie ma też słów, którymi dałoby się wyrazić głębię i piękno tego arcydzieła”. A my moglibyśmy dodać: nie ma takich słów, którymi można by wyrazić geniusz twórczości Bacha.

 ks. Jacek Paczkowski