Herod Wielki - Archeologia

Herod Wielki

Król Herod jest jedną z najbardziej znanych negatywnych postaci Biblii. Jego czyny już w starożytności budziły odrazę i niedowierzanie. Za panowania tego bezwzględnego tyrana w Betlejem urodził się Jezus Chrystus.

Herod czyhał na życie nowo narodzonego Mesjasza, ale Świętej Rodzinie udało się zbiec do Egiptu. Dlaczego ten władca stał się symbolem niegodziwości i okrucieństwa, a jednocześnie budowniczym wielkiej Świątyni Jerozolimskiej?

Władza nad Judeą
Herod nie był właściwie Żydem, lecz Idumejczykiem, członkiem arabskiego plemienia mieszkającego na południe od Judei. Jego ojciec, Antypater, nawrócił się na judaizm i został namiestnikiem Idumei podległym pochodzącym z dynastii Hasmoneuszy władcom żydowskim. Antypater wykorzystał pojawienie się Rzymian w Palestynie i osłabienie władzy dynastii Hasmonejskiej. Zadeklarował swoją lojalność wobec Rzymu i szybko stał się najważniejszą osobą decydującą o biegu spraw w Judei. Zarówno Pompejusz wielki, jak i Juliusz Cezar znaleźli w osobie Antypatra oddanego sojusznika. Dzięki kolaboracji z Rzymem Antypater rządził Judeą i uczynił dwóch swoich synów: Fazaela i Heroda swoimi współrządcami. Fazael zarządzał Jerozolimą, a Herod Galileą i Samarią. Zarówno Antypater, jak i jego synowie rządzili twardą ręką, tłumiąc bezwzględnie wszelki pojawiający się opór. Rządzili brutalnie, nie licząc się z żadnymi ofiarami. Idumejski możnowładca i jego potomkowie skutecznie lawirowali między Żydami, Arabami i Rzymianami, zwiększając swoją potęgę i wpływy. W 43 r. przed Chr. Antypater został otruty przez zazdroszczącego mu władzy i pozycji króla Nabatejczyków, Malichusa I.
Herod i Fazael uzyskali od rzymskiego wodza Marka Antoniusza potwierdzenie swojej pozycji, mimo, iż formalnie władcą Judei był Hyrkan II. Wielu osobom na dworze w Jerozolimie przeszkadzała ta sytuacja. Okrutne rządy Heroda i jego brata dały się im we znaki. Antygon, bratanek Hyrkana postanowił działać. Wezwał na pomoc wojska króla Partów (państwa obejmującego w przybliżeniu terytoria dzisiejszego Iranu i Iraku) i odebrał władzę obydwu braciom. Fazael został zmuszony do popełnienia samobójstwa, a Herod uciekł przez Morze Śródziemne do Rzymu. Senatorowie w stolicy przerazili się inwazją Partów na Palestynę i niezwłocznie udzielili Herodowi pomocy. Syn Antypatra powrócił z wojskiem, pokonał Antygona i jego sprzymierzeńców, obległ Jerozolimę. Zaraz potem poślubił wnuczkę Hyrkana I, księżniczkę Mariamme. Dzięki temu wżenił się w królewską dynastię Hasmoneuszy. Spodziewał się zyskać akceptację Żydów jako prawowity władca. Herod zdobył Jerozolimę z pomocą Rzymian i wysłał pojmanego Antygona do Marka Antoniusza. Rzymianin rozkazał go stracić, a Herodowi nadał tytuł króla i niepodzielną władzę nad Judeą. Herod stał się zależnym od Rzymu władcą, ale nie przysporzył sobie przez to poparcia żydowskiej ludności. Wielu uważało go za uzurpatora, który obalił prawowitą dynastię Hasmoneuszy. Poza tym zarzucano mu, że nie przestrzega Prawa Mojżeszowego, i tak naprawdę udaje wyznawcę judaizmu, tak jak cała jego rodzina. Idumejczyk Herod nigdy nie zaskarbił sobie zaufania swoich poddanych.

Poparcie protektorów
Herod rządził tak naprawdę głównie dzięki poparciu swoich protektorów znad Tybru. Trzeba przyznać, że umiał nie tylko wkupić się w ich łaski, ale też doskonale orientował się w zmianach sytuacji politycznej w Rzymie. Kiedy na Wschodzie rządził Marek Antoniusz wraz z Kleopatrą, był ich najwierniejszym sojusznikiem. Gdy Antoniusz został pokonany przez Oktawiana w 31 roku przed Chr., Herod wyruszył statkiem na wyspę Rodos, by spotkać się z nowym władcą Rzymu. Kiedy władca Judei stanął przed obliczem Oktawiana, który miał stać się niebawem pierwszym rzymskim cesarzem, złożył przed nim swój królewski diadem i zadeklarował, że jego sojusz z Antoniuszem był jedynie wynikiem lojalności wobec Rzymian. Oktawian przyjął to do wiadomości i pozwolił, by Herod towarzyszył jemu i jego wojsku w drodze do Egiptu. Dzięki dostarczonemu przez Heroda zaopatrzeniu i przewodnikom armia Oktawiana mogła bezpiecznie przejść przez Pustynię Synaj i dotrzeć bez strat do Egiptu. Kiedy Oktawian zajął Egipt, Herod odprowadził go w drodze powrotnej aż do syryjskiej Antiochii. Te uprzejmości bardzo się opłaciły Herodowi. Oktawian nie tylko potwierdził jego prawo do tronu Judei, ale także dodał do jego królestwa kilka nowych terytoriów i zamożnych miast. W skład herodowego władztwa weszła spora część doliny Jordanu, Samaria i kilka miast nadmorskich.
Powiększenie obszaru Królestwa Judei nie przysporzyło Herodowi wielu zwolenników. Cały czas obawiał się o swoje bezpieczeństwo i spodziewał się zamachu lub otrucia. Strzegła go gwardia złożona z nieustraszonych celtyckich i germańskich wojowników. Tylko tym cudzoziemcom z dalekich północnych krajów mógł ufać. Mógł być pewien, że Germanie i Celtowie wykonają każdy, nawet najbardziej przerażający i niegodziwy rozkaz. A w miarę upływu lat takich strasznych rozkazów przybywało, bo paranoja króla i jego obsesja na punkcie osobistego bezpieczeństwa coraz bardziej dawała znać o sobie. Oskarżył swojego pierworodnego syna Antypatra o próbę buntu i ojcobójstwa. Sąd, w skład którego wchodził sam król i rzymski namiestnik Syrii Warus, skazał młodzieńca na śmierć. Po tym wyroku August miał się wyrazić, że w królestwie Heroda lepiej być świnią, niż jego synem. Mimo, że Herod podobno bardzo kochał swoją żonę Mariamme, kazał zamordować zarówno ją, jak i jej dziadka i brata. Skazał na śmierć dwóch kolejnych synów, a także wielu przyjaciół i dworzan. Setki Żydów oskarżonych o prawdziwe lub wyimaginowane spiski było torturowanych i zabijanych z jego rozkazu. Najbardziej przerażającym wyczynem władcy było znane z Ewangelii wg św. Mateusza wymordowanie niewiniątek w Betlejem. Ten fakt jest często kwestionowany przez współczesnych badaczy, tylko z tego powodu, że mówi o nim jedynie Ewangelia. Jednak opisane przez innych historyków zbrodnie Heroda świadczą, że był on zdolny także do tak okrutnych czynów, jak wymordowanie nowo narodzonych mieszkańców Betlejem na oczach ich rodziców.

Największy budowniczy
Jest pewnego rodzaju paradoksem, że okrutny król Herod zasłynął także jako największy budowniczy w dziejach Judei. Wzniósł budowle w ponad 20 miejscowościach w Palestynie i poza jej granicami. Kazał budować nie tylko pałace, twierdze, kolumnady, budynki użyteczności publicznej i świątynie, ale także całe miasta i wioski. Największą inwestycją Heroda była niewątpliwie Świątynia Jerozolimska. Świątynia zbudowana przez Zorobabela po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej była już nieco zaniedbana i wymagała renowacji. Król kazał zbudować potężną kamienną platformę, na której miało stanąć nowe sanktuarium. Wokół powstałego w ten sposób wielkiego placu wzniesiono kolumnowe portyki i bramy. Kiedy przystąpiono do budowy właściwej świątyni, okazało się, że jej najświętszych pomieszczeń nie mogą wznosić zwykli budowniczowie. Ówczesna interpretacja Prawa Mojżeszowego zdecydowanie tego zakazywała. Szybko przeszkolono zatem grupę kapłanów w zakresie murarstwa, i to właśnie oni własnymi rękami postawili Święte Świętych i inne pomieszczenia. Pod świątynnym dziedzińcem wykuto wiele cystern na wodę i tuneli. Budowa jerozolimskiego sanktuarium trwała jeszcze po śmierci Heroda, aż do 63 roku po Chr. Powstała budowla, o której mówiono, że kto jej nie zobaczył, nie widział nigdy w życiu nic pięknego. Herod chciał uchodzić za prawowiernego Żyda i zyskać poparcie kapłanów. Budowa Świątyni miała mu w tym wydatnie pomóc.
Obok Świątyni Herod zbudował w Jerozolimie Twierdzę Antonia, Sadzawkę Siloe, teatr i hipodrom, kanał dostarczający świeżą wodę do miasta, a także swój pałac i grobowiec. Poza Jerozolimą aktywność budowlana Heroda była równie imponująca. Na wybrzeżu Morza Śródziemnego kazał wybudować niemal o podstaw nowe miasto, Cezareę Nadmorską, nazwaną tak na cześć Cezara Augusta. Powstało piękne miasto portowe wzniesione wedle najnowszych rzymskich trendów, z białego wapienia i marmuru. Cezarea została zaopatrzona w sztuczny port, który został zbudowany z użyciem wodoodpornego betonu. Ten materiał w starożytności wytwarzano z mieszaniny zaprawy murarskiej i popiołu wulkanicznego. Była to technologia nowa i na pewno niebywale kosztowna. Wodę do Cezarei dostarczał specjalnie wybudowany akwedukt. Wokół granic swojego państwa Herod zainstalował trudne do zdobycia fortece. Jedną z nich była sławna Masada, wzniesiona na niedostępnej skale. Miała ona stanowić ostatnią twierdzą i schronienie króla i jego rodziny w razie wojny domowej lub ataku z zewnątrz. W pobliżu Jerozolimy i Betlejem król wzniósł Herodion, twierdzę i pałac usytuowane we wnętrzu sztucznego, stożkowatego wniesienia. Był to swego rodzaju luksusowy bunkier, którego wieże i fortyfikacje kryły luksusową rezydencję władcy. Oprócz tego za panowania Heroda powstały w Judei inne twierdze, a także letni pałac króla w Jerychu, nie ustępujący w niczym rezydencjom rzymskich wielmożów. Herod finansował także inwestycje budowlane poza swoim królestwem w: Atenach, Tyrze, Sydonie, Antiochii i innych znamienitych miastach. W czasie wznoszenia wszystkich ufundowanych przez Heroda konstrukcji stosowano najnowsze rzymskie metody kamieniarskie i budowlane. Używano dźwigów, betonu i marmuru. Dość powiedzieć, że największy kamień użyty do budowy jerozolimskiej platformy świątynnej waży 415 ton. To więcej niż jakikolwiek kamienny blok ze słynnego Stonehenge, czy nawet Piramidy Cheopsa. Herod niewątpliwie miał rozmach i sam uczestniczył w projektowaniu swoich budynków. Tysiące ludzi w Judei znalazło zatrudnienie przy jego projektach i z nich niewątpliwe rekrutowali się zwolennicy króla. Król czerpał fundusze nie tylko z bezpardonowo zbieranych podatków, ale także z dzierżawy kopalń miedzi na Cyprze.
Znienawidzony król, postrzegany jako zbrodniarz i rzymski kolaborant, zmarł w 4 roku po narodzeniu Chrystusa. Do końca Żydzi nienawidzili go szczerze i nie pomogło mu nawet wyproszenie u Augusta specjalnych przywilejów dla Narodu Wybranego. Ostatnie lata jego życia naznaczone były ogromnym cierpieniem. Osamotniony władca chorował na przewlekłe schorzenie nerek i gangrenę. Odczuwał potworne bóle całego ciała, nie mógł chodzić i z trudnością oddychał. Próbował nawet popełnić samobójstwo, by skrócić swoje cierpienia, ale powstrzymali go dworzanie. Jego chorobę i śmierć powszechnie uważano za karę Bożą. W końcu Herod wyzionął ducha, co wielu mieszkańców Judei przyjęło z niekłamaną radością. Prawdopodobne miejsce spoczynku króla zostało odnalezione w 2007 roku w Herodionie przez izraelskich archeologów.

Tekst Szymon Modzelewski?