Ars Nova - Renesans

Ars Nova - Renesans

Po wiekach dominacji chorału gregoriańskiego, czyli śpiewu jednogłosowego, dochodzi w wieku XIV do zmiany nastawienia człowieka wobec Boga i otaczającego go świata. Zaczynają rozwijać się nauki przyrodnicze, szczególnie we Francji i Włoszech następują zmiany w architekturze, pojawia się bogactwo dekoracji i pierwsze portrety. W tej atmosferze rozwoju nie wystarczają już dawne środki przekazu muzycznego – rozwija się polifonia (wielogłosowość, w której równocześnie prowadzi się dwie lub więcej linie melodyczne). Okres ten nazwano ars nova - nową sztuką, który dość płynnie przechodzi w renesans - odrodzenie. Na pierwszy plan tego, co nowe w sztuce wychodzi muzyka włoska. Jest ona całkowicie nowatorska, nie czerpie z żadnych wzorców. Jest to całkowicie oryginalna koncepcja polifonii i form, jakie będą uprawiane. Główne ośrodki kultury to Bolonia i Florencja. Jest to okres Dantego i Boccaccio, okres wielkiej literatury, powstają nowe formy poetyckie, które natychmiast w tej samej generacji przenoszą się do muzyki. Na początku XV wieku dostrzegamy szybki rozwój muzyki angielskiej. Muzyka ta miała przeznaczenie liturgiczne, a zachowała się w Kodeksie z Trydentu. Komponowano: Msze, motety, hymny i antyfony.

Głównym reprezentantem kościelnego stylu muzycznego doby renesansu był niewątpliwie G.P. da Palestrina. Kształcił się w Rzymie, jako chłopiec śpiewał w kapeli kościoła Santa Maria Maggiore, przez pewien czas pełnił funkcję organisty i nauczyciela muzyki w katedrze w Palestrinie. Gdy Biskup Palestriny został wybrany na papieża (Juliusz III) zabrał go do Kapeli Sykstyńskiej, mimo, że nie odznaczał się wybitnym głosem i był żonaty (co było niezgodne ze statutem kapeli). Wkrótce musiał ją opuścić, gdyż na mocy decyzji papieża Pawła IV, zwalniano wszystkich żonatych śpiewaków. Wówczas pełnił kolejno funkcje kapelmistrza w Santa Maria Maggiore i jezuickim Instytucie Collegium Romanum. Do Bazyliki św. Piotra wrócił w 1571 roku i objął stanowisko magistra Cappella Giulia. Po śmierci żony nosił się z zamiarem przyjęcia święceń kapłańskich, ale ostatecznie poślubił zamożną wdowę Wirginię Dormuli. W uznaniu zasług na polu muzyki kościelnej papież Sykstus V nadał mu tytuł papieskiego kompozytora, a na epitafium przyznano mu miano Księcia muzyki. Spuścizna muzyczna Palestriny jest bardzo bogata i obejmuje przeróżne formy muzyki sakralnej: Msze, motety, offertoria, hymny, psalmy, madrygały itp. Skomponował m.in. 105 Mszy i 179 motetów. Spośród licznych kompozycji największą popularność przyniosły mu: Missa papae Marcelli dedykowana papieżowi Marcelemu II (według legendy ta Msza zadecydowała o zachowaniu muzyki wielogłosowej w liturgii po Soborze Trydenckim) i wielkopiątkowe Improperia (Popule meus). To ostatnie wywarło na papieżu Piusie IV takie wrażenie, że polecił włączyć je do stałego repertuaru liturgii wielkopostnej. Polecam drogim czytelnikom te utwory do odsłuchania. Palestrinowski styl wywierał wpływ na twórczość muzyczną aż po XX wiek. Zainicjowana przez ruch cecyliański w XIX wieku reforma muzyki kościelnej, przyjmuje muzykę Palestriny jako wzór, a papież Pius X w swym dokumencie z 1903 roku, uznaje kompozycje Palestriny za najbardziej odpowiednie w sprawowaniu obrzędów liturgicznych.

Skupiając uwagę na geniuszu muzyki kościelnej doby renesansu nie sposób nie wspomnieć choćby takich nazwisk jak: Orlando di Lasso i jego słynne Psalmy pokutne (Psalmi Davidis poenitentiales), Josquin des Pres i msza Ave Maris Stella, Wacław z Szamotuł i motety: In te Domine speravi, Ego sum pastor bonus czy pieśni: Kryste dniu naszej światłości, Modlitwa, gdy dziatki spać idą. 

ks. Jacek Paczkowski